लेवा पाटीदार समाजाचा इतिहास

लेवा पाटीदार समाजाचा इतिहास

 

लेवा पाटीदार समाज हा एक प्रतिष्ठित व ऐतिहासिक समाज आहे जो प्रामुख्याने गुजरात, महाराष्ट्र, आणि मध्यप्रदेश या राज्यांमध्ये आढळतो. या समाजाची ओळख शेतकरी, व्यापारी, आणि उद्योजक म्हणून आहे. त्यांचा इतिहास अत्यंत गौरवशाली असून भारताच्या सामाजिक, आर्थिक आणि राजकीय क्षेत्रात त्यांनी मोठे योगदान दिले आहे.

1. मूळ व इतिहास

लेवा पाटीदार समाजाचा उगम गुजरातमधील काठियावाड किंवा सुरत प्रांतातून झालेला मानला जातो. काही इतिहासकारांच्या मते हे लोक प्राचीन आर्य वंशाचे आहेत, जे कालांतराने गुजरातमध्ये स्थायिक झाले. ‘पाटीदार’ शब्दाचा अर्थ ‘जमीन धारक’ किंवा ‘पाटी (जमीन) चे मालक’ असा होतो. या समाजाने काळानुसार शेती आणि व्यापार दोन्ही क्षेत्रांमध्ये उत्तम प्रगती केली.

2. समाजाची बांधणी व वर्गीकरण

पाटीदार समाजामध्ये दोन प्रमुख पोटजाती आढळतात – लेवा आणि कडवा.
लेवा पाटीदार हे विशेषतः मध्य आणि दक्षिण गुजरातमध्ये अधिक प्रमाणात आहेत, तर कडवा पाटीदार उत्तर गुजरातमध्ये.

लेवा पाटीदार समाजाची प्रमुख वैशिष्ट्ये खालीलप्रमाणे आहेत:

• धार्मिकदृष्ट्या ते प्रामुख्याने वैष्णव, स्वामिनारायण आणि राम भक्त असतात.

• ते कुटुंबप्रेमी, मेहनती, आणि सामाजिकदृष्ट्या प्रगत आहेत.

• शिक्षण, व्यापार आणि शेतीत त्यांचा दबदबा आहे.

3. समाजाची संस्कृती व परंपरा

लेवा पाटीदार समाजामध्ये अनेक सुंदर परंपरा आणि सण उत्साहाने साजरे केले जातात. विवाह समारंभ, गरबा, होळी, दिवाळी हे सण अत्यंत पारंपरिक पद्धतीने साजरे होतात. मुलींचे शिक्षण आणि सामाजिक प्रतिष्ठेला त्यांनी महत्त्व दिले आहे. आजच्या काळातही ते आधुनिक शिक्षणासोबत पारंपरिक मूल्ये जपत आहेत.

4. आधुनिक काळातील योगदान

आज लेवा पाटीदार समाज विविध क्षेत्रात आघाडीवर आहे:

• शेती: उच्चतंत्र शेती, सिंचन यंत्रणा, आणि कृषी व्यवसायात या समाजाने भरघोस प्रगती केली आहे.

• उद्योग: छोटे-मोठे उद्योग, व्यापार व व्यवसायात त्यांचे योगदान मोठे आहे.

• राजकारण: अनेक नामांकित नेते, खासदार आणि आमदार हे या समाजातून आलेले आहेत.

• शिक्षण व सेवा क्षेत्र: डॉक्टर, इंजिनिअर, शिक्षक, नोकरशहा या क्षेत्रातही समाज आघाडीवर आहे.

5. महाराष्ट्र व इतर राज्यांतील उपस्थिती

महाराष्ट्रात विशेषतः जळगाव, धुळे, नाशिक, औरंगाबाद, बुलढाणा, अमरावती, वर्धा आदी जिल्ह्यांमध्ये लेवा पाटीदार समाज मोठ्या प्रमाणात आढळतो. त्यांनी महाराष्ट्राच्या ग्रामीण भागातील आर्थिक, सामाजिक आणि शैक्षणिक विकासात महत्त्वाचे योगदान दिले आहे.

6. सामाजिक संघटना

समाजाच्या संघटनांसाठी अनेक संस्था कार्यरत आहेत जसे की:

• अखिल भारतीय लेवा पाटीदार समाज

• लेवा विद्यार्थी संघ

• लेवा भवन ट्रस्ट

या संस्था समाज संघटन, विवाह जुळवणी, शिक्षण मदत व सामाजिक एकोपा वाढवण्यासाठी काम करतात.

लेवा पाटीदार समाजातील जाती व उपजाती आणि आडनावे

🔹 समाजातील प्रमुख उपवर्ग (उपजाती):

लेवा पाटीदार समाजाच्या इतिहासात काही उपविभाग किंवा उपजाती निर्माण झाल्या आहेत. त्या प्रामुख्याने प्रदेश, भाषा, आणि पिढ्यांनुसार ओळखल्या जातात.

1. गुजराती लेवा पाटीदार

गुजरातच्या दक्षिण भागातून स्थलांतरित झालेले. बोलण्याची भाषा गुजराती असते. परंपरेत काही वेगळेपण दिसते.

2. मराठी लेवा पाटीदार

महाराष्ट्रात स्थायिक झालेले. ते मराठी भाषिक असून मराठी संस्कृतीत रुळलेले असतात.

3. माळवी लेवा पाटीदार

हे मध्यप्रदेशातून आलेले असून त्यांची भाषा आणि वेशभूषा थोडी माळवी संस्कृतीशी जुळणारी असते.

---

🔹 लेवा पाटीदार समाजातील आडनावे (Adnave / Surnames):

लेवा समाजात अनेक परंपरागत व ओळख निर्माण करणारी आडनावे आढळतात. ही आडनावे त्यांच्या मूळ गाव, वंश, आणि कौटुंबिक ओळखीवरून आली आहेत.

काही प्रमुख आडनावे:

• पटील

• चौधरी

• पाटील

• देसले

• खडसे

• महाजन

• बडगुजर

• पिंपळे

• वणकुडे

• देशमुख

• पावशे

• निकम

• हिंगे

• बागुल

• कवडे

• रंधे

• वाकडे

• तडवी

• मोरे

• कापसे

• डोंगरे

• गवळी

• वानखेडे

• पाटोळे

• कर्डीले

• खैरनार

• पगारे

• चौरे

• जाधव

• साळुंके

टीप: काही आडनावे इतर मराठी समाजांमध्येही आढळू शकतात, परंतु लेवा समाजात त्यांचे विशिष्ट स्थान आहे.

---

🔹 आडनावांचा सामाजिक उपयोग:

• लग्न जुळवताना आडनाव व वंश पाहिला जातो.

• कोणत्या गावातील कुळ आहे, हे आडनावावरून समजते.

• काही कुटुंबांची विशिष्ट ओळख त्यांच्या आडनावावरूनच समाजात प्रस्थापित आहे.

---

निष्कर्ष

लेवा पाटीदार समाज हा एक कर्मठ, प्रगतीशील व समजूतदार समाज आहे. काळानुसार बदल स्वीकारून त्यांनी शिक्षण, उद्योग, शेती, आणि समाजकारण यात स्वतःला सिद्ध केले आहे. आजही ते आपली संस्कृती, भाषा आणि परंपरा टिकवून ठेवत नव्या पिढीला आधुनिक जगासाठी सज्ज करत आहेत.