अमरावती संत्रा बागा धोक्यात – वाढत्या तापमानाचा शेतकऱ्यांना मोठा फटका
अमरावती संत्रा बागा धोक्यात आल्या असून तापमानवाढीमुळे संत्र्याची गळती वाढली आहे. शेतकऱ्यांचे मोठे नुकसान होत असून उपाययोजना अपुऱ्या पडत आहेत.
अमरावती संत्रा बागा धोक्यात – तापमानवाढीचा शेतकऱ्यांना मोठा फटका
अमरावतीमध्ये संत्रा बागा धोक्यात
विदर्भातील वाढत्या तापमानाने अमरावती जिल्ह्यातील संत्र्याचा आंबिया बहार धोक्यात आला आहे. तापमानात अचानक वाढ झाल्याने संत्रा गळतीचे प्रमाण वाढले आहे. हजारोंचा खर्च करूनही फुलवलेल्या बागा उध्वस्त होण्याच्या मार्गावर आहे.
अमरावती संत्रा बागा धोक्यात असल्याची भीती शेतकरी व्यक्त करत आहेत. विदर्भातील वाढत्या तापमानामुळे संत्र्याच्या आंबिया बहारावर घातक परिणाम झाला आहे. हजारो रुपये खर्च करून उभ्या केलेल्या बागा अवघ्या काही दिवसांत वाळत चालल्या आहेत. झाडांवरील कोवळी फुले व फळे मोठ्या प्रमाणावर गळू लागली असून उत्पादनात मोठी घट होण्याची भीती आहे. या पार्श्वभूमीवर शेतकरी हवालदिल झाले असून सरकारकडून ठोस मदतीची अपेक्षा आहे.
संत्रा उत्पादनातील आंबिया बहाराचं महत्त्व
विदर्भातील संत्रा उत्पादन दोन बहारींमध्ये घेतले जाते – आंबिया बहार (फेब्रुवारी-मार्च मध्ये फुले येतात) आणि मृग बहार (जून-जुलै मध्ये फुले येतात). आंबिया बहार हा संत्रा उत्पादनासाठी सर्वात महत्त्वाचा कालावधी मानला जातो. या काळात संत्र्याच्या झाडांवर फुलं येतात आणि त्यापासून फळधारणा होते. या टप्प्यावर योग्य हवामान मिळाल्यास उत्पादन जास्त आणि दर्जेदार मिळतो. परंतु सध्या तापमानवाढ आणि हवामानातील अस्थिरता यामुळे अमरावती संत्रा बागा धोक्यात आल्या आहेत.
तापमानवाढीचे थेट परिणाम
यावर्षी एप्रिलच्या सुरुवातीपासूनच विदर्भात उष्णतेची लाट पसरली आहे. अमरावती जिल्ह्यात तापमान ४१-४३ अंश सेल्सिअस पर्यंत पोहोचले. अशा परिस्थितीत संत्रा झाडांवर असलेली कोवळी फुलं आणि फळं टिकून राहू शकत नाहीत. त्यामुळे:
- फळधारणेपूर्वीच फुलं गळून पडत आहेत.
- काही ठिकाणी झाडांची पाने वाळू लागली आहेत.
- झाडांना तणाव येऊन संपूर्ण झाड कोमेजत आहे.
- पाण्याची टंचाई आणि वीजपुरवठा विस्कळीत झाल्याने सिंचन वेळेवर होत नाही.
शेतकऱ्यांचे नुकसान
प्रत्येक शेतकरी आपल्या संत्रा बागेसाठी वर्षभर मेहनत घेतो. एकरी सरासरी ₹५०,००० ते ₹१,००,००० इतका खर्च केला जातो. यात रोपे, खते, फवारणी, मजुरी, सिंचन आणि देखभालीचा समावेश होतो. पण सध्याच्या परिस्थितीत:
- फुलगळ ३०% ते ७०% पर्यंत पोहोचली आहे.
- उत्पादनात ५०% पेक्षा जास्त घट होण्याची शक्यता आहे.
- शेतकऱ्यांना त्यांचा गुंतवलेला पैसा परत मिळणेही कठीण आहे.
स्थानिक शेतकऱ्यांची व्यथा
मोर्शी तालुक्यातील शेतकरी रमेश देशमुख म्हणाले, “संपूर्ण आंबिया बहार वाया गेला. वीज नसल्यामुळे पाणी देऊ शकलो नाही. आठ दिवसांत झाडे कोमेजली. सरकारने जर काही मदत केली नाही, तर कर्जबाजारीपणात अडकायला लागेल.”
वरूड तालुक्यातील महिला शेतकरी सुलोचना तायडे म्हणतात, “प्रत्येक झाडामागे आम्ही प्रेमाने काळजी घेतो. पण आता बघता बघता सगळं वाळत चाललंय. मनापासून दुःख होतं.”
कृषी तज्ज्ञांचा इशारा आणि सल्ला
अमरावती संत्रा बागा धोक्यात असल्याची खात्री कृषी तज्ज्ञांनीही दिली आहे. पंढरपूर कृषी विद्यापीठाचे प्रा. जोशी सांगतात:
“हवामान बदलामुळे उत्पादनात सातत्य नाही राहिलं. आता हवामान आधारित सेंद्रिय व्यवस्थापन हाच एक उपाय आहे.”
तज्ज्ञांनी खालील उपाय सुचवले आहेत:
- थंड पाण्याची फवारणी: दिवसातून दोनदा संत्रा झाडांवर फवारणी केल्यास झाडाचे तापमान कमी राहते.
- मल्चिंगचा वापर: झाडांच्या मुळांभोवती गवत/पालापाचोळा टाकल्यास मातीतील ओलावा टिकतो.
- सावली जाळींचा वापर: फुलांच्या गळतीपासून वाचण्यासाठी सावलीची जाळी अत्यंत उपयुक्त ठरते.
- जैविक खतांचा वापर: झाडाची रोगप्रतिकारक शक्ती वाढवण्यासाठी गांडूळ खत व सेंद्रिय तत्त्वांचा वापर करा.
शासनाच्या योजना आणि मर्यादा
राज्य शासनाकडून नैसर्गिक आपत्ती फंडांतर्गत काही शेतकऱ्यांना मदत मिळते. मात्र फळबागांमध्ये झालेलं नुकसान दाखवणं आणि त्यासाठी योग्य पुरावे गोळा करणं कठीण होतं. शिवाय, भरपाई प्रक्रियाही धीम्या गतीने होते.
शेतकऱ्यांची प्रमुख मागणी:
- संत्रा उत्पादकांसाठी स्वतंत्र विमा योजना लागू करावी.
- बागांसाठी सौरऊर्जा पंप अनुदानावर द्यावेत.
- हवामान आधारित यंत्रणा अधिक प्रभावी करावी.
- नुकसानभरपाई तत्काळ आणि डिजिटल पद्धतीने द्यावी.
पर्यायी शेतीचे मार्ग
काही शेतकरी आता संत्रा उत्पादनातून माघार घेत, पर्यायी शेतीकडे वळत आहेत. उदाहरणार्थ:
- डाळिंब आणि मोसंबी: कमी पाणी लागणारी आणि तापमान सहन करणारी फळपिके.
- शेतीपूरक व्यवसाय: मधमाशी पालन, गांडूळखत उत्पादन, हरितगृह शेती.
- प्रक्रिया उद्योग: संत्रा स्क्वॅश, जॅम, ड्राय फळ यासाठी लघुउद्योग उभारणी.
माध्यमांची आणि समाजाची भूमिका
अमरावती संत्रा बागा धोक्यात असल्याची बाब फक्त कृषी संकट नाही, तर एक सामाजिक समस्या आहे. माध्यमांनी या समस्येला प्राधान्य देऊन सरकारकडे लक्ष वेधणं गरजेचं आहे. तसंच, NGOs, कृषी तज्ज्ञ आणि तरुणांनी एकत्र येऊन शेतकऱ्यांना मदत करावी.
निष्कर्ष:
अमरावती संत्रा बागा धोक्यात असलेल्या या काळात केवळ तात्कालिक उपाय नव्हे, तर दीर्घकालीन धोरणे आवश्यक आहेत. हवामान बदलाशी जुळवून घेणाऱ्या पद्धती, शाश्वत शेती, सरकारकडून जलद मदत आणि समाजाची साथ यामुळेच संत्रा नगरीचा शेतकरी वाचेल.
नाहीतर ही बागायती संस्कृती केवळ आठवणीतच राहील.
